Sosyal medya platformu Twitter’da bir kullanıcı, “Seyit Rıza ve Şeyh Sait’i Birinci Dünya Savaşı’nda işgalci Rus generalden madalya alıp Rus askerini selamlarken görüyorsunuz” şeklindeki metinle bir video paylaştı. Mayıs 2019’da paylaşılan video Seyit Rıza’nın ölüm tarihi olan 15 Kasım’da yeniden gündeme geldi.
Videoda Rus general ve beraberindekilerin yerel halk tarafından karşılandığı ve göğsünde madalya olan bir kişi ile yanındaki kişinin generalin yanında durduğu görülüyor.
1 milyon 300 bin kez izlenen videonun bulunduğu paylaşıma yorum yapan birçok kullanıcı görüntülerdeki kişilerin Şeyh Sait ve Seyit Rıza olmadığını belirtti.
Anahtar kelimelerle yapılan araştırmada görüntünün Rus arşivinden alındığı ve Erzincan’ın Rusya tarafından işgal edildiği 1916 yılında kaydedildiği bilgisine ulaşılıyor. Youtube’da hem iddia edilen görüntü hem de Erzincan’dan kaydedildiği bilgisiyle farklı videolar da bulunuyor.
Öncelikle görüntünün Erzincan’dan olup olmadığını tespit etmeye çalıştık.
Erzincan’dan olduğu bilgisiyle paylaşılmış yukarıdaki videoda yer alan hükümet konağı binası ile Rus heyetin yerel halkla bir arada önünde görüldüğü binanın aynı olduğu görülüyor. Binanın girişindeki kemerler, pencereleri, önündeki ve yan binanın köşesindeki ağaçlar ile duvarlarındaki soba boruları uyuşuyor.
Dolayısıyla görüntünün 1916-1917 yılları arasındaki işgal sırasında Erzincan Hükümet Konağı önünde ve Rus ordusu tarafından kaydedildiği anlaşılıyor.
Görüntüdeki kişinin Seyit Rıza ve Şeyh Sait olup olmadığını anlamak için ise Cumhuriyet Döneminde idam edilen iki ismin Birinci Dünya Savaşı sırasında Erzincan’da olup olmadıklarını araştırdık.
Seyit Rıza’nın Ruslarla birlikte hareket ettiğine ve madalya aldığına dair herhangi bir güvenilir kaynakta bilgi bulunmuyor. Aksine Seyit Rıza’nın Dersim yani Tunceli-Erzincan bölgesinde bir aşiret reisi olarak Ruslara karşı oluşturulan “İkinci Şeyh Hasenanlı Alayı”na komutanlık yaptığı bilgisi, Atatürk Araştırma Merkezi sitesinde de yayınlanan “Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’nde Aşiret Mensuplarından Oluşturulan Milis Birlikleri” adlı makalede yer alıyor.
Seyit Rıza’nın Ruslara karşı gösterdiği yararlı hizmetler dolayısıyla madalya ile ödüllendirildiği de akademik yayınlarda belirtiliyor.
İsmet İnönü’nün başbakanlığı döneminde hazırlanan ve bakanlar kuruluna sunulan Dersim Raporu’da da Seyit Rıza’nın savaş döneminde orduya destek verdiği ve Osmanlı Hükümetine bağlı kaldığı anlatılıyor.
Doğu Cephesinde savaş sırasında yaşananlara hatıratında yer veren Kazım Karabekir Paşa da, Rus Komutan Nikolayeviç ile görüşen ve Rus ordusuna destek veren aşiret reisleriyle ilgili Seyit Rıza ya da Şeyh Said’den bahsetmediği gibi şu ifadeleri kullanıyor:
“Hormikli Aşireti Reisi olup Civerek’de mukim Süleyman Ağa, Merkum kazaların tahrip ve yağmasından Ali Kah, Ali Çavuş, Zeynel Çavuş, Bertal Timur Ağa, Yusuf ve Seyyid Ali Ağalarla Hağmo karyesinde ittifaka dahil olmuştur. Erzurum’un sukütuyla düşmanın Erzincan’a geldiğinde Mustafa Bey’le beraber Erzincan’a kadar giderek orada Rus orduları Kumandanı ‘Nikola Nikolaeviç’in huzuruna çıkarak otuzüç seneden beri müştaki oldukları (hasretini çektikleri) Rus Hükumet-i adilesine intizar ettiklerini ifade etmekle beraber arz-ı dehalet etmişlerdir.”
Kaynak: Belgelerle Gerçek Tarih
Bu bilgi ve belgeler Cumhuriyet Döneminde isyanlara karıştığı için idam edilen Seyit Rıza’nın Birinci Dünya Savaşında Ruslarla işbirliği yaptığı ve Rus generalden madalya aldığına dair bir kanıt olmadığını gösteriyor.
Videoda Rus generalin yanındaki kişinin Şeyh Sait olduğuna yönelik de herhangi bir resmi ya da güvenilir kaynak yok. Şeyh Said’in Birinci Dünya Savaşı sırasında Ruslar’ın Elazığ bölgesine saldırması üzerine Erzurum’un Hınıs İlçesi’nden Diyarbakır’ın Dicle İlçesi’ne (Piran), savaş sonrası yine Hınıs’a döndüğü biliniyor. Birinci Dünya Savaşı’nda orduya ya da milis kuvvetlere katıldığına ve Erzincan’da yaşadığına dair bir bilgi de bulunmuyor.
Diğer taraftan fotoğraftaki kişilerle Şeyh Sait ve Seyid Rıza’nın farklı fotoğrafları incelendiğinde tam bir benzerlik olmadığı görülüyor.
Rus işgali sırasında yani 1916’da Şeyh Said 51, Seyit Rıza ise 53 yaşındaydı. Rus generalin yanındaki kişilerin ise daha yaşlı oldukları anlaşılıyor. Seyit Rıza ve Şeyh Said’in yukardaki fotoğrafları idamlarının öncesinde yani 77 ve 63 yaşlarında çekilmiş. Rus generalin yanında olmaları halinde daha genç görünmeleri beklenirdi.
Diğer taraftan Şeyh Said ile Seyit Rıza’nın birlikte Erzincan’da yaşadığına dair bir bilgiye de ulaşılamıyor.
Yapılan doğruluk kontrolü sonunda Rus arşivinden alınan videodaki Rus generali Nikolayeviç’in yanındaki kişilerin Şeyh Said ve Seyit Rıza olmadığı, isyan hareketlerine karıştıkları gerekçesiyle idam edilen iki ismin videonun çekildiği yer ve zamanda orada olduklarına dair bir kanıt olmadığı anlaşılmaktadır.
