Rusya’nın 2022 yılı Şubat ayında başlattığı Ukrayna saldırıları sonrasında, her kriz döneminde olduğu sosyal medya ve internette çok sayıda yanlış bilgi dolaşıma girdi. Bu yazıda gerek Türkiye gerekse dünya genelinde yaygınlaşan yanlış bilgileri bir araya getirdik.
Ukrayna uçakları Rus uçağı olarak paylaşıldı
Savaşın ilk günlerinde ortaya çıkan bir görüntü, Rus uçaklarının Ukrayna’da binaların üzerinde uçuş yaptığı iddiasıyla paylaşıldı.
Ancak görüntü güncel değil. Tersine görsel arama yapıldığında görüntünün Rus uçaklarını değil 4 Mayıs 2020’de yapılan bir geçit törenindeki Ukrayna uçakları olduğu görülüyor.
Vitali Klitschko’nun eski fotoğrafları
Yine savaşın ilk günlerinde Ukraynalı eski boksör savaş çıktığı sırada ise belediye başkanı olan Vitali Klitschko’nun orduya katılarak cephede savaştığını gösterdiği iddiasıyla fotoğraflar paylaşıldı.
Ancak iki fotoğraf da farklı olaylarda farklı zamanlarda çekilmişti. Yani Rusya’nın saldırılarının başladığı sırada cephede çekilen fotoğraflar değildi. İlk fotoğraf, 2014 yılındaki muhalefet gösterilerinde, ikincisi ise Kiev’in güvenliği için 13 Mart 2021’de yapılan bir eğitim sırasında kaydedildi.
Bir başka bağlamında koparılan görüntü ise Rusya-Çeçenistan Savaşını konu edinmişti.
Film sahnesi gerçek olarak sunuldu
Rus askerlerin Çeçen aileyi öldürürken görüntüsünü kaydettiği iddiasıyla bir video paylaşıldı ve görüntü 200 binden fazla kez izlendi.
Türkiye’de daha önce de dolaşıma giren ve gerçek bir görüntü olarak sunulan video aslında Yönetmen Michael Hazanavicius tarafından çekilen The Search (Arayış) adlı filmin bir sahnesiydi. Sahnede Çeçenistan’a saldıran Rus askerlerden biri senaryo gereği yaşananları kendi kamerasına kaydediyordu.
Doğruluğu Ne’de bu iddiayla ilgili ayrıntılı bir inceleme yayınlamıştık. Buradan okuyabilirsiniz.
Ghost of Kyiv: 30 saatte 6 Rus uçağını düşürdüğü iddia edilen Ukraynalı pilot
Savaşın ilk günlerinde Ukraynalı bir pilotun 30 saatte 6 Rus uçağını düşürdüğü iddia edildi ve pilota bir lakap bile takıldı: Ghost of Kyiv (Kiev’in Hayaleti)
Ukrayna’dan yayınlan yapan Gazeteci Gülsüm Khalilova da bir fotoğraf paylaşarak Ukraynalı pilotun 6 Rus uçağını düşürdüğünü iddia etti.
Khalilova’nın paylaştığı fotoğraftaki pilotla ilgili haberler 2019 yılında yapılmış ve yeni denenen Fransız kasklarıyla ilgili bilgiler içeriyor. Yani fotoğraf eski ve başka bir olaya ait.
Khalilova daha sonra gelen tepkiler üzerine bilgiyi Ukrayna kaynaklarından aldığını, fotoğrafı ise rastgele seçtiğini belirterek özür diledi. Savaşın ilk günlerinde 6 uçağın 30 saatte düştüğüne dair bilgiler doğrulanmış değildi.
Video oyunlarının gerçek savaş olarak sunulması
Savaşta bilgi kirliliği sadece sosyal medya değil geleneksel medyadaki araçlarda da görüldü. İlk olarak Whatsapp gruplarına düşen bir video yayıldı ve Ukrayna hava savunma sisteminin bir Rus uçağını düşürdüğü iddia edildi.
Ancak videodan alınan bir ekran fotoğrafı tersine görsel arama ile araştırıldığında görüntünün 2019 yılından kayıtları bulunan bir video oyununa ait olduğu görülüyor.
Bir başka video ise CNN Türk televizyonu ekranında yayınlandı. Gece saat 2.44’de yapılan canlı yayında ekrana verilen görüntünün Rus bombardımanı altındaki Kiev şehri olduğu bilgisi izleyicilere ulaştırıldı.
Ancak daha sonra bir Twitter kullanıcısı görüntünün kendi paylaştığı bir video oyunundan alındığını belirtti ve görüntüleri ardı ardına paylaştı.
Görüntü durdurularak bakıldığında havadaki uçakların da 1940’lı yıllarda kullanılan eski model savaş uçaklarına benzediği görülebiliyordu ancak kontrol edilmeden yayınlanan görüntü izleyicilerin tepkisine neden olunca CNN Türk özür açıklaması yayınladı.
Doğrula.org da görüntünün Borisao Blois adlı bir dijital tasarımcı tarafından oluşturulan animasyon olduğunu ortaya koydu.
CNN, bir savaş muhabirini iki kez öldürdü mü?
Ukrayna Savaşı sırasında dolaşıma giren bir başka yanlış bilgi ise bir savaş muhabirinin önce Afganistan’da sonra da Ukrayna’da öldüğü yönünde Amerikan CNN kanalında haber yapıldığı öne sürüldü. Ancak bu iddia da doğru değil. CNN adına açılan hesapların sahte olduğu ortaya çıktı. Ayrıntıları analizimizde okuyabilirsiniz.
“Tank kullanmayı öğreten TikTok fenomeni”
Savaş sırasında en çok ilgi gören videolardan biri de, bir TikTok fenomeninin çektiği görüntülerle bir zırhlı aracın nasıl kullanılacağını göstermesiydi.
Paylaşımda da görüldüğü gibi video bir Ukraynalı fenomenin ele geçirilen Rus tankının nasıl kullanılacağını gösterdiğini öne sürüyordu ancak tersine görsel araması yapıldığında bulunan kayıtlar, videonun 2021 Şubat ayında yayınlandığını ve Ukraynalı değil Rus bir TikTok fenomeni tarafından çekildiğini gösteriyor.
Ve Çin ile ilgili bir iddia…
Çin’in, Rusya’nın saldırısından pişmanlık duyduğu iddiası
Türk DEGS adlı Twitter hesabı tarafından yapılan bir paylaşımda, Çin’in Putin’e verdiği desteği derin pişmanlık olarak tanımladığı iddia edildi ve İngiliz Daily Mail gazetesinin bir haberinin linki kaynak gösterildi.
Ancak haberin ayrıntısında “Putin’e verdiği destekten” şeklinde bir ifade yer almıyor. Çeviri yaparken haberin başlığındaki “regret” kelimesinin “üzüntü” yerine “pişmanlık” olarak çevirildiği görülüyor. Ancak cümlenin bağlamı göz önüne alındığında “üzüntü” ifadesinin kullanıldığı anlaşılabiliyor. Çünkü “Ukrayna ve Rusya arasındaki çatışmayı görmekten” ibaresi kullanılmış.
Çin Dışişleri Bakanlığının internet sitesinde de aynı açıklamaya ulaşılabiliyor. Açıklamada pişmanlık değil üzüntü ifadesi yer alıyor.
Toyota’dan Ukrayna’ya yardım iddiası
Türkiye’de dolaşıma giren bir başka savaşla ilgili iddiada, Toyota’nın Ukrayna’ya 5 bin pikap göndereceği öne sürüldü. BPT Haber adlı hesabın paylaşımı 4 binden fazla etkileşim aldı.
Paylaşımda eski bir görsel kullanılmış. Arşiv amacıyla kullanıldığı anlaşılıyor. Verilen bilgiyle ilgili anahtar kelimelerle İngilizce ve Türkçe sitelerde araştırma yapıldığında Toyota’nın Ukrayna’ya böyle bir yardım gönderme kararı aldığına dair hiçbir güvenilir kaynakta bilgi yer almıyor. Toyota’nın resmi internet sitesi ya da hesaplarında da böyle bir haber bulunmuyor. Yani haber uydurma.
Yine Simpsonlar yine kehanet iddiası
Her kriz döneminde (Covid salgınında sıkça görmüştük) olduğu gibi ABD yapımı Simpsonlar dizisinin geleceği önceden gördüğü iddia edilen paylaşımlar, Ukrayna-Rusya savaşında da yapıldı. Tabi öncekilerin çoğu gibi bu da montajla oluşturulmuştu.
Dizinin Ukrayna Savaşını önceden bildiği iddiasıyla paylaşılan görsel, tersine görsel arama ile araştırıldığında, soldaki asker ve sağdaki karakterin dizinin farklı bölümlerinden alındığı ortaya çıkıyor.
Ortadaki karakter de sahneye sonradan yerleştirilmiş ve dijital müdahale ile eline Ukrayna bayrağı konulmuş. Sağdaki karakterin üzerindeki tişörte de “CCCP” yani “Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği” yazılmış.
Tarkovsky filmlerinin IMDB’den çıkarıldığı iddiası
Savaşın her iki tarafının da lehine olacak şekilde çok sayıda yanlış bilginin dolaşıma girdiği dönemde, bir başka iddia ise Rus Yönetmen Tarkovsky’nin filmlerinin film derecelendirme sitesi IMDB’nin en iyi 250 film listesinden çıkarıldığı yönündeydi ancak bu bilgi de doğru değil.
Malumatfuruş bu konuda ayrıntılı bir değerlendirme yayınladı. IMDB’nin listesinden Tarkovsky’nin filmlerinin çıkmasının nedeni İngilizce dışındaki filmlerin puanlamasının değiştirilmesi ve kullanıcıların savaş nedeniyle Rus filmlerine düşük puan vermesi olarak görünüyor.
Time Dergisi’nde Putin’in Hitler ile ilişkilendirildiği iddiası
Ukrayna-Rusya Savaşı başladıktan sonra Time Dergisinin Rusya Devlet Başkanı Putin ile Adolf Hitler’i ilişkilendirdiği bir kapak ve “Tarihin Dönüşü” başlığıyla çıktığı iddia edildi.
Time Dergisinin kapaklarına internet sitesinden ulaşılabiliyor ve derginin böyle bir kapağının olmadığı görülüyor.
Tersine görsel arama ve anahtar kelimelerle araştırma yapıldığında görsellerin Patrick Mulder adlı bir grafiker tarafından Rusya’ya tepki amacıyla tasarlandığı görülüyor. Mulder, kendi Twitter hesabında farklı versiyonlarıyla birlikte bu kapak tasarımını da paylaşmış.
Not: Bu sayfa yeni incelemeler yapıldıkça güncellenmektedir.
