1.Gerçek Bir Haberi, Bilgiyi ya da Olayı Çarpıtarak Sahte Habere Dönüştürme
Bir olay ya da açıklamaya gerçek dışı bilgiler eklenerek ya da haberden eksiltmeler yaparak üretilen sahte haberlerdir. Bunun için genellikle içerik çarpıtılarak başlıklarda manipülasyon yapılmaktadır.
Bu haberin içeriğine bakıldığında Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kendisine oy atılması ama partisine oy atılmaması yönünde bir algı çalışması yapıldığını, bunu yapanların münafık (bozguncu) olduğunu söylemektedir. Ancak Rus haber sitesi Sputnik’in Türkçe sayfa editörleri, haberi “Erdoğan’ın bu şekilde oy kullanacak herkese münafık dediği” şeklinde bir başlıkla aktarmıştır.
2. Sahte Haberin Gerçek Bir Kurum, Kişi ya da Olaya Dayandırılarak Üretilmesi
Bu tür sahte haberlerde gerçekle hiç ilgisi olmayan bilgilerle oluşturulmuş haber, güvenilir haber kurumlarına dayandırılarak dolaşıma sokulmaktadır.
Bu sahte haberde, Hindistan’da bir araştırma şirketinin se- çim öncesi anket yaptırdığı ve bir partinin açık ara önde olduğu yönünde bilgiler yer almakta ve haberi BBC’nin verdiği iddia edilmektedir. BBC, kurumsal hesaplarından haberin sahte olduğunu duyurmuştur.
Bu tip haberler için sosyal medya sayfalarının yanı sıra, ha- ber ajansı gibi faaliyet gösteren ancak tamamen ideolojik amaç- larla kurulmuş, sahte haberler için kaynak olarak gösterilen internet siteleri de bulunmaktadır. Bu haberleri üretirken gerçek bir kaynağın hiç söylemediği sözler, söylemiş gibi dolaşıma da sokulabilmektedir.
3. Sahte Haberin Sahte Kurum, Kişi ya da Ajanslara Dayandırılması
Sahte haberlerde, gerçek haberlerde bulunması gereken un- surlar, inandırıcılığın ve etkinin artması için sıklıkla kullanıl- maktadır. Bu nedenle haberin mutlaka bir kaynağa dayandırıldığı görülmektedir. Üretilmiş bilgi, var olmayan bir kişi, kurum ya da haber ajansına atfedilmektedir.
Bu internet sitesi, Türkiye’de darbe girişiminde bulunan bir terör örgütünün üyeleri tarafından yönetilmekte ancak işkence suçları konusunda uluslar arası geçerliliği olan bir organizasyon görüntüsüyle yayın yapmaktadır. Türk istihbarat teşkilatı olan Milli İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) müsteşarıyla ilgili hiçbir ülkede bu şekilde bir suçlama ya da yargılama yapılmamıştır.
4. Gerçek Görseller Üzerinde Oynama/Montaj Yapılarak Üretilen Sahte Haberler
Görseller her zaman sahte haberlerin inandırıcılığını arttır- maktadır. Bu nedenle sahte bilgiler, kanıt olduğu öne sürülen sahte görsellerle birlikte dolaşıma sokulmaktadır. Özellikle fotoğraflara teknolojik müdahale olanaklarının artması, sahte ha- berler için görsel hazırlanmasını ya da montajlanmasını kolaylaştırmaktadır.
Türkiye’de muhalefet partisi olan İyi Parti’nin lideri Meral Akşener’in, Fethullahçı Terör Örgütü ile ilişkisi olduğunu ispatladığı iddia edilen ve Akşener’in örgüt lideriyle yan yana olduğu fotoğraf, karşıt görüşlü sosyal medya kullanıcıları tarafından dolaşıma sokulmuştur. Teyit.org adlı doğrulama platformu, fotoğrafın aslını bularak Akşener’in yanındaki kişinin eşi olduğunu duyurmuştur. Fotoğraftaki kişi montaj yoluyla kaldırılarak yerine terör örgütü lideri yerleştirilmiştir.
5. Farklı Olayların Görsellerinin Sahte Haberlerde Kullanılması
Sahte habercilikte en sık başvurulan yöntemlerden biri, fark- lı ya da geçmiş tarihli olaylara ait görsellerin güncel olaylara ait gibi gösterilerek kullanılmasıdır. Gerek dünyada gerekse Türkiye’de dolaşıma sokulan sahte haberlerin çoğunda bu yöntem kullanılmaktadır. Özellikle haber akışının olmadığı, dolayısıyla doğrulama imkânlarının kısıtlı olduğu çatışma ve savaş haberleriyle ilgili birçok görsel, sahte haberler için kolaylıkla kullanılmaktadır.
Türkiye’nin Suriye’de terör örgütü YPG’ye düzenlediği Zeytin Dalı Operasyonu’nda, terör örgütü YPG ve ilişkili olduğu PKK’nın taraftarları, Türk Ordusunun sivilleri bombaladığı yönünde haberler paylaşmıştır. Yaralı çocukların görüldüğü fotoğraflar örgüte ait ya da destek veren YPG Press Office, ypgrojava.com, thedefensepost.com gibi onlarca internet sitesinde ve sosyal medya hesabında dolaşıma sokulmuştur. Ancak yapılan araştırma sonunda fotoğrafların Suriye’de farklı bölgelerde ve farklı zamanlarda yaşanan ve Esad Rejimi ya da Rusya tarafından gerçekleştirilen bombalama olaylarından sonra çekildiği ortaya çıkmıştır.
6. Sahte Kimlikli Hesaplar (Kontra Hesaplar) Üzerinden Yapılan Sahte Paylaşımlar
Bu tür sahte haberler, ağırlıklı olarak sosyal medyadaki karşıtlıkları keskinleştirmek için yapılmaktadır. İnternet ortamında belirli bir dünya görüşünü temsil eden kişilerin özelliklerine benzer fotoğraflar bulunup, yine o dünya görüşü ya da ideolojiye uygun isimlerle sosyal medyada sahte hesaplar açılmaktadır. “Kontra hesap”, hasım olduğu toplumsal/siyasal kesimin en belirgin simgelerini kullanarak o kesimi en çirkin, en aptal, en kötü haliyle resmedip bundan sosyal tepki, siyasal kazanç devşirmeyi amaçlayan hesap olarak tarif edilebilir (twitter.com/mister_nu). Bu hesaplardan, karşıt görüşü aşağılayan, hakaret eden, nefret söyleminde bulunan paylaşımlar yaptırılarak bu mesajların, karşıt kitledeki düşmanlığı keskinleştirmesi amaç- lanmaktadır. İdeolojik olarak uçta yer alan bir çok sosyal medya hesabının içinde bu tür hesapların yer aldığı bilinmektedir. Uzun süre kimlik siyasetine yönelik mesajlar paylaşan bu he-saplar oluşturdukları güveni sahte haberlerin yayılması amacına yönelik olarak kullanmaktadır.
Bu tür sahte paylaşımlar, daha doğrusu sahte kimlikli hesaplar, sahteciliğin boyutları ve amaçları konusunda önemli bilgiler vermektedir. Toplumların içindeki farklılıkları ve ayrışma alanlarını tahrik etmek isteyen bazı provokatörler, infial uyandıracak paylaşımlar yapmak amacıyla özel olarak sahte hesaplar açmaktadır. Bu hesaplar “kontra” hesaplar olarak adlandırılmaktadır. Türkiye’de muhafazakâr ve laik ayrışmasında kul- lanılmak üzere, muhafazakâr sosyal medya kullanıcısı görü- nümünde hesaplar açılarak, laik kesimin öfkelenmesine neden olacak paylaşımlar yapılmaktadır. Aynı şekilde laik görünümlü hesaplar da açılıp muhafazakâr kesime yönelik nefret söyle- minde bulunulmaktadır. Her ne kadar bu tür paylaşımların gerçek kullanıcılar tarafından da yapıldığı görülse de, ilk çıkış noktalarında özel bir hazırlık olduğu, ideolojik grupların yanı sıra terör örgütlerinin uzantılarının da bu yönteme kriz dönemlerinde sıklıkla başvurduğu görülmektedir.
2018 seçimleri öncesi Ak Partili görünümlü bir Facebook hesabı tarafından paylaşılan, İslamcı bir muhalefet liderinin rakı içerken çekildiği iddia edilen ve montajlanmış olduğu ortaya çıkan görsel, en çok erişim alan sahte içeriklerden biri olmuştur.
Seçim öncesi kontra bir hesaptan muhalefetteki Saadet Partisi’nin Lideri Temel Karamollaoğlu’nun fotoğrafıyla yapılan montaj da, Kemalist Sözcü Gazetesi tarafından tüm Ak Parti taraftarlarının aynı hissiyatı paylaştığı algısı oluşturacak bir şekilde manşetten yayımlanmıştır. Haberde kullanılan argümanın aksine bu tür sahte içeriklerin hedeflenen kitlede istenen etkiyi uyandırmadığı bilinmektedir. Geleneksel medyadaki ideolojik yayınlar, bu sahte haberlerin üretilme ve yayılma amacına katkı sağlamaktadır.
7. Herhangi Bir Kaynağa ya da Kanıta Dayanmayan Sahte Haberler
Sahte haber üretiminde başvurulan bir diğer yöntem hiçbir kaynağa dayanmayan içeriklerdir. Çoğunlukla anonim hesaplar tarafından üretilen bu içeriklere güvenilirlik hissi uyandırmadığı için çok fazla karşılaşılmamaktadır ancak uzun süre güvenilir haberler paylaşarak güven oluşturan bazı ideolojik hesaplar bilgi kirliliğinin olduğu kriz dönemlerinde bu tür sahte içerikleri üretmektedir.
Bu yazı, Doç. Dr. Mete Kazaz ve Dr. Selman Selim Akyüz’ün Sahte Haber adlı kitabından alınmıştır. (Sayfa: 47-55)
