Sosyal medyada bazı kullanıcılar tarafından Kanal İstanbul Projesinin gündeme gelmesiyle Süveyş Kanalı, Panama Kanalı ve Cebelitarık Boğazının gelirleriyle ilgili bilgiler paylaşıldı. Hazırlanan bir görselde Cebelitarık Boğazının yıllık gelirinin, 10 milyar dolar, Panama Kanalı’nın yıllık gelirinin 7 milyar dolar, Süveyş Kanalının yıllık gelirinin ise 22 milyar dolar olduğu, Türkiye’nin İstanbul Boğazından hiç gelir elde edemediği iddia ediliyor.
Paylaşılan bir başka görselde ise Cebelitarık Boğazının 10, Panama Kanalının 6, Süveyş Kanalının ise yıllık 21 milyar dolar geliri olduğu, Türkiye’nin de Kanal İstanbul’u yapması halinde yıllık 12 milyar dolar gelir edeceği iddia ediliyor.
Dünya’nın en önemli kanal ve boğazlarıyla ilgili bu iddiaların dördü de yanlış. Açık kaynaklardan yapılan araştırmada Panama Kanalı’nın yıllık gelirinin 1,5-1,8 milyar dolar arasında olduğu görülüyor. Kanal iki okyanusu birbirine bağladığı için gemi taşımacılığı için önemli zaman ve yakıt tasarrufu sağlıyor.
Süveyş Kanalı ise Mısır için çok önemli bir gelir kaynağı ancak yıllık geliri 21 ya da 22 milyar dolar değil yaklaşık 5,5 milyar dolar. Kanalın 2018 yılı geliri 5,7 milyon dolar olarak açıklandı.
Cebelitarık Boğazı ise doğal bir deniz geçidi. Yani kanallar gibi ülkeler tarafından sonradan inşa edilmediği için ticaret ve turizm hatta barış dönemlerinde savaş gemilerinin geçişlerinden ücret alınamıyor. BM Uluslar Arası Deniz Hukukunun 38. maddesi dünyadaki bütün doğal boğazlardan geçişin, kıyısı olan ülkeler tarafından engellenemeyeceğini belirtiyor. Dolayısıyla Cebelitarık’ın yıllık 10 milyar dolar geliri olduğu iddiası doğru değil.
Son iddia ise Türkiye’nin İstanbul Boğazından hiç gelir elde edemediği yönünde. Bu iddia da tam olarak doğru değil. Süveyş ve Panama gibi kanallar ülkelere ait olduğu için gemilerden yükünün miktarına göre ücret alınabiliyor ancak İstanbul Boğazı doğal boğaz olduğu için Montrö Anlaşmasıyla da karara bağlanan gemilerin boğazın bulunduğu ülkeye yani Türkiye’ye çevre ve sağlık açısından zarar vermemesi şartından kaynaklanan bazı ücretler alabiliyor. Bu ücretler ise kanallara göre oldukça düşük. Anadolu Ajansı’nın Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı verilerine dayanarak yaptığı haberde İstanbul ve Çanakkale Boğazlarından yapılan geçişlerden 312 milyon lira gelir elde edildiği belirtiliyor. Bu ücret gemilerin geçişinin sağlıklı ve kaza olmadan sağlanması için fener, tahlisiye ve sağlık harcı olarak gemi başına yaklaşık 700 dolar alınıyor.
Kanal İstanbul’un yapılması halinde yıllık 8 milyar dolar gelir elde edileceği iddiası ise belirsiz. Mısır yetkilileri, Süveyş Kanalından yıllık 20 bin geminin geçtiğini belirtirken İstanbul Boğazından Süveyş’in iki katını aşan sayıda, yıllık 50 bine yakın gemi geçiyor. Geçiş ücretlerinin aynı olması durumunda İstanbul Kanalının gelirinin 13 milyar doları geçmesi beklenebilir ancak uzmanlar İstanbul Boğazından geçecek tüm gemilerin kanala yönlendirilmesinin mümkün olmadığını, diğer yandan zorunlu sayılabilecek bir geçiş noktası olan Süveyş Kanalının Akdeniz ve Kızıldeniz’i birleştirerek gemilerin Afrika Kıtasını dolaşma zorunluluğunu ortadan kaldırdığını, Kanal İstanbul’un aynı avantajları sağlamayabileceğini ifade ediyor.
Yaptığımız doğruluk kontrolü sonucunda, Cebelitarık Boğazının yıllık gelirinin 10 milyar dolar olmadığı, Panama ve Süveyş Kanallarıyla ilgili gelir iddialarının da yanlış olduğu, yapılması planlanan Kanal İstanbul’un gelirinin ise ne kadar olacağının belirsiz olduğu anlaşılmıştır.
Kaynaklar
– Euronews’in Reuters’i kaynak göstererek yayınladığı haber
– Şarkul Avsat Gazetesinin Süveyş Kanalıyla ilgili haberi
– Milliyet Gazetesinin Süveyş ve Panama Kanallarının gelirleriyle ilgili haberi
http://www.milliyet.com.tr/amp/siyaset/kanaldan-gecmek-ucuz-degil-1383263
– BM Deniz Hukuku Sözleşmesi
http://denizmevzuat.udhb.gov.tr/dosyam/denizhukuku.pdf
– NTV’nin Suveyş Kanalının geliriyle ilgili haberi
https://www.ntv.com.tr/dunya/suveys-kanalinin-geliri-2018de-yuzde-7-5-artti,MDulABmpAUu7vY6CYJb0uw
– Anadolu Ajansı’nın İstanbul Boğazları ile ilgili haberi
https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/bogazlardan-87-bin-593-gemi-gecti/1026969
– Türkiye Gazetesinin boğazlardan geçiş ücretleriyle ilgili haberi.
https://www.turkiyegazetesi.com.tr/ekonomi/536696.aspx
