Yalan Haber Dünyayı Nasıl Fethetti?
Bugün politikacıların çoğu gerçeklikten tamamen kopmuş olduklarını hissediyor. Zırva yeni değil ama onun hacmi, yanıltıcı hikayelerin sürekli akışı, çelişkili anlatılar ve düpedüz dezenformasyon, siyasi manzarayı değiştirdi. Dijital teknoloji nedeniyle bilgi alanı her zamankinden daha fazla kontrol dışı görünüyor.
Şimdi gazeteci ve akademisyen olan Sovyet doğumlu eski reality TV yapımcısı Peter Pomerantsev’in yeni bir kitabı Sovyet sonrası Rusya’da başlayan “gerçekliği bozma üzerine bir politika türü”nü deneyimlediğimizi iddia ediyor. Bu, farklı propaganda biçimi üzerine kurulmuş bir siyaset ve amacı kafa karıştırmak, ikna etmek değil.
Ayrıca son derece kötümser. Pomerantsev’in değindiği nokta, bir ideoloji ya da geleceğin vizyonunu sunmak değil; insanlara “gerçeğin bilinemez olduğunu” ve ileriye giden tek yolun “güçlü bir lideri takip etmek”olduğunu söylemek. Pomerantsev’e göre bu yeni tarz, eski 20. yüzyıl propaganda modelinin yerini tamamen almadı ancak giderek yaygınlaşıyor.
“Bu Propaganda Değil” başlıklı kitap, spin doktorları (gündem değiştiriciler), politika uygulayıcılar ve dijital stratejistlerin dünyasına, temelde bilgi savaşının gölgesinde çalışan tüm insanlara rahatsız edici bir bakış… Pomerantsev’in geçmiş tecrübeleri, ona reality TV’den giderek ayırt edilemez hale gelen modern siyasi sirke dönük benzersiz bir bakış açısı kazandırıyor.
Onunla postmodern siyasetin tuhaflığı, neden önce Rusya’ya geldiği ve Amerika’ya nasıl gönderildiği hakkında konuştum. Ayrıca Amerika’nın geleceği Rusya’nın günümüzdeki hali gibi görünse de bu yeni propaganda tarzının Rusya’nın politik kültürüne ne yaptığını da konuştuk.
*Konuşmamızın çevirisinde hafif düzeltmeler bulunuyor.
Sean Illing: Bir reality TV yapımcısı olarak geçmişinizin siyasete yaklaşımınızı nasıl şekillendirdiğini sorarak başlamak istiyorum.
Peter Pomerantsev: Kesinlikle bana yardımcı olduğunu söyleyebilirim. Gerçekten televizyonun ortaya çıkışından ve özellikle politikacıların daha çok gösteri figürleri gibi davrandıkları 90’lardan beri bu garip yerdeyiz. Ve bir noktada siyaset başka bir reality show gibi oldu. Mesela 80’lerde başkan rolünü oynayan bir aktör olan Reagan gibi birine sahiptiniz ama bugün Trump gibi biri başkan rolünü bile oynayamıyor. O sadece kendini oynayan bir aktör. Bu çok farklı bir şey ve büyük bir değişim. Politikaları uygulama ve gizleme biçimimizin değiştiğini düşünüyorum.
Sean Illing: Öyleyse bu noktaya nasıl ulaştığımız hakkında konuşalım. Kitabınız Sovyet sonrası Rusya ve Vladimir Putin ile başlıyor. Bu yeni politika markasının, bu yeni postmodern propaganda markasının, 1990’larda ve 2000’lerde Rusya’da doğduğunu savunuyorsunuz. Ne oldu?
Peter Pomerantsev: Birkaç şey oldu ve bunlar Batı’ya taşınmadan önce Rusya’da başladı. İlk olarak komünizm 90’ların başında çöktü ve Rusya demokratik kapitalizmi benimsedi. Fakat sadece birkaç yıl sonra, demokrasiye ve kapitalizme olan inanç solmaya başladı.
Bu yüzden propagandacılar, büyük fikirlerin artık önemli olmadığı yeni bir alan üzerinde tartışmaya başladı. Eski sosyal kimlikler çöktü, Sovyetler Birliği’ndeki tüm eski meslekler ve sosyal roller çöktü. Artık gelecek hakkında hiçbir fikir yok. Akılcı bir şekilde tartışmaya çalışmak yerine, politikacılar gerçekleri umursamadıklarını açığa vuran, çirkin olmaya çalışan büyük performans sanatçıları haline geldi. Ve bunların hepsi çok yeni.
Politika, fikirlerle değil, daha çok duygularla ilgili hale geldi. Politikacıların bu dönemde yaklaşımlarını değiştirdiğini görebilirsiniz. Bugün Trump’ın kullandığı, benzer saçma stratejileri kullanan, tamamen saçma şeyler söyleyen ve ciddi olup olmadıklarından asla emin olamadığınız Trump benzeri figürleri görebilirsiniz. Bazen komik, bazen dehşet verici…
Sean Illing: Ve her zaman eğlenceli…
Peter Pomerantsev: Doğru, bu bir gösteri, ama gösterinin unsurları çok ilginç. 20. yüzyıl Sovyet politikacıları çok fazla yalan söyledi ama her zaman yalanlarını çok saygın bir ses haline getirdiler. Sanki gerçekmiş gibi… Hala gerçek bir söylemi taklit ediyorlardı ve kanıt diline değer veren bir ideolojiyi temsil ediyorlardı.
Bu yeni Rus politikacılarla ilgili farklı olan şey, bu gerçeklik oyununu hiç oynamadıkları. Gerçekleri umursamadılar ve umursuyormuş gibi yapmadılar. Yani yalanlarını tam olarak söyleyemezsin çünkü o oyunu asla oynamıyorlardı. Ve bu tam olarak Trump’ın şu anda yaptığını gördüğünüz şey.
Sean Illing: Söyledikleriniz konusunda net olmak istiyorum. Birçok insan hala propagandayı yalan söyleme sanatı olarak düşünüyor ancak Putin ve Trump gibi insanların peşinde olduğu şey bu değil. Gerçeği önemsiz bir konu haline getirmek istiyorlar.
Peter Pomerantsev: Bir şeyi kanıtlamakla ilgili değil, şüphe çekmekle ilgili. Bu her zaman propagandanın bir işlevi olmuştur. Tütün şirketleri gibi ürünlerinin kansere neden olup olmadığından insanları şüpheye düşürmeye çalışıyorlar. Ancak genel olarak çoğu siyasi ideoloji şüphe uyandırmakla ilgili değildir. Dünyanın olduğu ya da olması gerektiği gibi “gerçeğini” söylediklerini iddia ediyorlar.
Ama bu yeni propaganda farklı. Putin muhteşem bir komünist gelecek pazarlamıyor. “Karanlık bir dünyada yaşıyoruz. Gerçek bilinemez. Gerçek her zaman özneldir. Ne olduğunu asla bilemezsiniz ve sen küçük insan, hiçbir zaman bunu anlamlandıramazsın. Bu yüzden güçlü bir lideri takip etmelisin” diyor.
Şimdi bu şekilde çalışıyor ve Rusya’dan tüm dünyaya yayılıyor.
Sean Illing: Komünizm ya da demokratik kapitalizm gibi büyük ideolojilere inancın çöküşü bu hikayenin büyük bir parçası. Geleneksel siyasi kategoriler veya kimlikler, bir noktada insanlara bir şey ifade etmemeye başladı ve bu yeni alanı yarattı… Ne olursa olsun şimdi uğraşıyoruz.
Peter Pomerantsev: Elbette. Rusya ilk önce bu noktaya geldi. Propagandacılar ve politikacılar bununla başa çıkmak için stratejiler buldu. Birkaç yıl önce, Rusya ile ilgili son kitabımı bitirdikten sonra, “bu bir son mu”? diye düşündüğümü hatırlıyorum. Yoksa bu ucube, gelecek şeylerin habercisi miydi? Tabii ki öyleydi.
Yıllar önce Rusya’da gördüğüm aynı politika, şu anda İngiltere, Brezilya, Filipinler ve ABD’de gördüğüm politika ile aynı tür. İnternet ve dijital medya teknolojileri, hepsinin arkasındaki temel araçlar oldu.
Sean Illing: Kitabınız için, bu yeni bilgi savaşının ön saflarındaki insanlarla konuşurken dünyayı dolaştınız. Propagandacılar, spin doktorları, sosyal medya uzmanları… Bu insanlar ne yaptıklarını biliyor mu? Umursuyorlar mı? Yoksa sadece nihilistler mi?
Peter Pomerantsev: Bu benim için çok ilginç. Bu gerçekten çalışmak istediğim bir şey. Her türlü insanla konuştum. Trol çiftliklerinin işçileri, dijital stratejistler, Brexit’i organize etmeye yardım eden insanlar… Bu alanda çalışmak için garip şekilde ahlaksız olmak zorundalar. Çoğu kendilerini politik sanatçılar olarak görüyor. Politikaları veya fikirleri gerçekten umursamıyorlar. Hepsi sadece bir oyunun versiyonu ve kendilerini sonuçlardan ayrı tutabiliyorlar.
Sean Illing: Bu bilgileri toplarken, en çılgın şey ve en saçma yer neresiydi?
Peter Pomerantsev: Doğu Ukrayna kesinlikle çılgın. Burası, bilgi savaşı için birçok yönden sıfır noktası. Orada insanlar tamamen gerçeklik duygusunu kaybetmiş. Rus bombaları Ukrayna’da sivil yerleşim yerlerine isabet ederken Ukraynalılar bombaların Ukrayna tarafından geldiğini düşünüyor. Halk Ukraynalı askerlere bağırıyor. Askerler de “Bu bombalar gerçekten Rusya’dan geldi” diyor ama kimse onlara inanmıyor.
Dünyadaki tüm kanıtlar onları başka türlüsüne ikna etmeyecek. Rus tarafına sempati duyuyorlardı ve önlerindeki delilleri tamamen reddettiler. Rus propagandası ile kafalarına sokulan anlatıya uyması için dünyayı yeniden yarattılar.
“Alternatif Gerçekler” hakkında konuşacak bir şey var ama oturduğunuz ev bir Rus bombası tarafından yıkılmış ve hala saçma şeyler söylüyorsanız, bu oldukça çarpıcı.
Sean Illing: Bu gerçekdışılık nasıl güçlendiriliyor? Akıllı telefonlar mı? Bütün gün Rus devlet televizyonu mu izliyorlar?
Peter Pomerantsev: Çoğunlukla TV ve söylentiler var. Bu onların haber alma şekli. Orada Ukrayna TV yayınlarını almak çok zor. Ruslar kendi sinyal kulelerini sınıra koydular ve bu yüzden çok daha iyi bir sinyalle yayınlarını gönderiyorlar. Yani, Ukrayna topraklarında olsanız bile Rus sinyali daha güçlüdür. Ayrılıkçı gruplar tarafından işletilen yerel kanallar da Ukrayna kanallarından daha güçlü.
Sean Illing: Bu sorunu çözme olasılıkları konusunda kitapta biraz acımasızsın. Bu, sistemi basitçe değiştirmek ya da birkaç yeni teknoloji icat etmek meselesi değil. Dijital çağın araçları kutuya geri konamaz ve bu bizi bir uçurum gibi bir yere bırakıyor. Bu postmodern kabustan bir çıkış yolu görüyor musun?
Peter Pomerantsev: Çok kaderci olmamaya çalıştım ve atabileceğimiz adımlar olmadığı izlenimini bırakmak istemiyorum. Şüphesiz, bunu düzeltecek bir araç var. İfade özgürlüğü ilkelerini tekrar gözden geçirmeli ve dijital çağda ne anlama geldiğini anlamalıyız.
İçerik artık savaşın olduğu yerde değil. Bu durum, manipülatif kampanyalar ve internetin şeffaflık eksikliği ile ilgili. Çevremizdeki bilgi ortamının nasıl şekillendiğini anlamadığımız yeni bir sansür biçiminde yaşıyoruz. Bir algoritmanın neden bize bir parça içerik gösterdiğini ve başka bir şey göstermediğini bilmiyoruz. Verilerimizin hangi bitlerinin bizi hedef almak için kullanıldığını ve bunun nedenini bilmiyoruz. Gördüğümüz şeyin organik mi yoksa koordineli bir kampanyanın parçası mı olduğunu bilmiyoruz. Bütün bunlar karanlıkta.
İnternetin sahne arkası için perdeyi sökmemiz gerekiyor. Böylece bilginin nasıl, neden ve kim tarafından oluşturulduğunu görebiliriz. Ve apaçık aldatıcı kampanyalar yasadışı olmalıdır. Bununla internette yalan söyleyen insanların hapse girmesi gerektiğini kastetmiyorum. Ancak, trol çiftlikleri, hükümetler veya kamufle edilen özel şirketler tarafından düzenlenen düpedüz aldatıcı büyük kampanyalar yasadışı olmalıdır.
Sonuçta, en azından sorunun büyüklüğünü anlamak zorundayız. İki yıl önce insanlar hala bana, “bu aslında yeni değil. İnsanlar her zaman yalan söyledi. Politikacılar her zaman yalan söyledi” diyordu. Hala bu şekilde düşünmek, teknolojinin eski kural kitabını nasıl yırtıp attığını tamamen yanlış anlamaktır.
Bu yeni bir şey ve ele alınması gerekiyor.
Yazan: Sean Illing – vox.com
Çeviri: Selman Selim Akyüz
Söyleşinin kaynağı:
https://www.vox.com/world/2019/10/24/20908223/trump-russia-fake-news-propaganda-peter-pomerantsev
