Laboratuvarda virüs üretilebilir mi?
En başta cevabı verelim: Evet. Laboratuvarda virüs üretilebilir. Ancak bilimsel olarak detaylara bakılmazsa bu cevap yanlış anlaşılmalara neden olabilir. Tıpkı Koronavirüs salgını sonrası bir çok komplo teorisine kaynaklık eden “virüs laboratuvarda üretildi” iddiası gibi.
Güneş Gazetesinde yapılan bir haberden yola çıkalım. Doğruluğu Ne? ekibine ihbar olarak ulaştırılan bir görselde, Güneş Gazetesinin 2013 yılından bir sayısında Çin’in ölümcül virüs ürettiği haberi yer alıyor.
Haberin Güneş Gazetesinde yayımlandığı doğru. Bu iddiayla ilgili haber yapan Karabük Haber Gazetesi, sayfanın tamamına haberinde yer verdi. Sosyal medyada gazetenin o tarihli nüshasının manşetinin farklı olduğu iddia edildi ancak haber manşette değil 17. sayfada yayımlanmış. Telefon yoluyla ulaştığımız Karabük Haber Gazetesi yetkilileri, gazete arşivinden aldıkları görselleri Doğruluğu Ne?’ye ulaştırdı.
Haberde Çinli bilim adamlarının laboratuvarda ölümcül grip virüsü ürettiği ve çalışma nedeniyle virüsün yayılmasından korkulduğu belirtiliyor.
Haberle ilgili araştırma yapıldığında Hürriyet Gazetesinin de aynı haberi yaptığı ve internet sitesinde yayınladığı görülüyor. Haberde Çinli bilim adamlarının aşı çalışmaları kapsamında, Kuş Gribi olarak bilinen H5N1 ile insanlarda görülen grip olan H1N1 virüsünü karıştırarak yeni bir virüs ürettiği belirtiliyor.
Haberde Oxford Üniversitesi ve Pasteur Enstitüsünden bilim adamlarının yapılan çalışmanın tehlikeli olduğunu, laboratuvar dışına sızması halinde salgın olabileceği yönünde uyarılar yaptığı ifade ediliyor.
Virüsler laboratuvarda üretilebilir.
Koronavirüs, yani Covid-19’un ortaya çıkmasından sonra virüsün laboratuvarda üretilen bir biyolojik silah olduğu iddia edilmişti ancak yapılan gen çalışmaları virüsün doğal olduğunu ortaya koydu. Nature adlı ünlü bilim dergisinde yayınlanan bir makalede ABD, İngiltere ve Avustralya’dan bilim adamları virüsün gen haritasını çıkararak laboratuvarda üretilmediğini ortaya koydu.
26 Şubat 2020’de New England Tıp Dergisi’nde yayımlanan bir makalede, virüsün doğal olduğu şöyle belirtiliyor:
Yarasalar yakın geçmişte yaşanan ve hayvandan insana bulaşan pek çok hastalığın başlıca sorumlusu kabul ediliyor. Buna göre virüsün reseptörlere tutunmada kullandığı sivri uçlu proteinler insan hücrelerindeki belirli reseptörleri hedeflemede o kadar etkili ki mevcut teknolojinin böyle bir yapı oluşturmasının mümkün görünmediği belirtiliyor.
Diğer yandan Koronavirüs’ün grip virüsüyle bir ilgisi bulunmuyor. İki virüsün yapıları farklı. 1960’lardan bu yana bilinen Koronavirüsler hayvanlarda bulunuyor ve zaman zaman insanlara da sıçrayabiliyor. 2003 yılındaki SARS ve 2012 yılında insanlarda yayılan MERS virüsleri bu aileden ancak genetik yapıları farklı. Bu nedenle yeni virüse Covid-19 adı verildi. Koronavirüsler ile grip virüslerinin de farklı genetik özellikleri bulunuyor. İnfluenza yani grip, Orthomyxoviridae ailesinden bir RNA virüsü.
Yani Çin’in ürettiği bu virüsün şu an salgına neden olan Koronavirüs ile ilgisi bulunmuyor.
Virüsler doğada özellikle hayvanlarda olduğu gibi laboratuvarda da üretilebiliyor. Çinli bilim adamları sadece grip değil SARS virüsü üzerinde de oynama yaparak laboratuvarda bir virüs üretmişti. Bu çalışmalar ortaya çıkabilecek bir salgında virüsü yenebilecek aşının önceden bulunabilmesi için yapılıyor. Ebola, Lassa ateşi ve Marburg virüslerinin çalışıldığı Çin’deki BSL-4 tesisleri, en yüksek seviyede güvenliğe sahip biyo-laboratuvarlardan oluşuyor. BSL-4 olarak adlandırılan tesislerin, yanlış maddeleri içerde, doğru maddeleri dışarda tutabilecek havalandırma sistemleri, güçlendirilmiş duvarlar ve güvenlik sistemlerine sahip olması gerekiyor.
Yalnızca Çin’de değil, ABD’de en az 6 BSL-4 yani “4. seviye biyogüvenlik laboratuvar” tesisi bulunuyor. Bu tesislerde de pek çok tehlikeli patojen üzerinde çalışmalar yürütülüyor. Dünyada ise bu laboratuvarlardan 42 adet olduğu biliniyor.
Türkiye’de de 2016 yılında BSL 4 kurulacağı yönünde haberler yayınlanmıştı. Türkiye Halk Sağlığı Kurumu ve Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu yaklaşık 710 milyon Euroluk projesi ile CCN holding tarafından yürütülen ve BSL 4’ün de içinde bulunduğu laboratuvar kurma çalışmalarının devam ettiği belirtiliyor.
Her ne kadar önlemler alınsa da virüs üretiminin tehlikesi konusunda tartışmalar bulunduğunu belirtmek gerekiyor. Sonuç olarak Çin’in ürettiği grip virüsüyle şu an salgına neden olan Koronavirüs’ün ilgisi bulunmuyor.
Çin’in Wuhan kentinde viroloji enstitüsü ve virüs bankası olması da virüsün buradan bilinçli ya da kaza sonucu yayıldığı iddialarını gündeme getiriyor. Laboratuvarın virüs bankasından bir fotoğraf da salgın sonrası sıklıkla paylaşılıyor.
Ancak açıklama enstitünün internet sitesinden yapılan çalışmalarla ilgili bilgilendirme amacıyla 2018 yılında yayınlandı. Fotoğraflar da bu açıklamada kullanıldı.
Virüsün laboratuvarda üretilmediği konusunda bilimsel çalışmalar bulunuyor ancak laboratuvardan kaza ile dışarı sızmış olma ihtimali konusunda şu ana kadar kesin bir bilgi bulunmuyor.
Güncelleme: Wuhan Viroloji Enstitüsünün virüs bankasıyla ilgili iddia ve açıklama eklendi. 20.4.2020
Kaynaklar
Güneş Gazetesiyle ilgili iddialar
twitter.com/evininbabasi_/status/1247960977691287552?s=20(yeni sekmede açılır)
twitter.com/azzorr/status/1247824871226294272?s=20(yeni sekmede açılır)
Karabük Haber Gazetesinde yayınlanan haber
karabukhaber.com.tr/covid-19-cinli-bilim-adamlari.html(yeni sekmede açılır)
journalagent.com/iksst/pdfs/JOPP_2_1_4_12.pdf(yeni sekmede açılır)
Hürriyet Gazetesi internet sitesinde yer alan haber
Koronavirüs ve Grip virüsüyle ilgili bilgiler
turkiyeklinikleri.com/article/tr-influenza-viruslari-ve-ozellikleri-59130.html(yeni sekmede açılır)
who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses(yeni sekmede açılır)
Türkiye’de BSL 4 laboratuvar yapımıyla ilgili kaynaklar
ccnholding.com/ccn-laboratuvar.asp?LanguageID=1&cid=278&id=279(yeni sekmede açılır)
Koronavirüs’ün patentinin alındığı iddiasıyla ilgili incelememiz
Virüsler ve Koronavirüs ile ilgili yapılan yapılan çalışmalar ve yayınlanan makaleler
nature.com/articles/s41591-020-0820-9(yeni sekmede açılır)
https://www.nature.com/articles/s41591-020-0820-9/figures/1
Wuhan Viroloji Enstitüsü’nün açıklaması
